ТАТАР ТЕЛЕН — "5"ЛЕГӘ!

ТИҢДӘШ КИСӘКЛӘР АРАСЫНДА ТЫНЫШ БИЛГЕЛӘРЕ

1. Текстны укыгыз һәм биремне эшләгез.

1) Мин җыр тыңлыйм. 2) Гүя мин җырны бер бинада түгел, ә урман ешлыкларында, чәчәкле болында, шаулап аккан елга буенда, хәтәр биек тау башларында тыңлыйм. 3) Бу җыр карурманның үз шавы бугай. 4) Бу җыр чәчәкле болында кояш нурларының йөгерешүе түгелме соң? 5) Шаулап аккан елганың дәртле гөрелтеседер ул… 6) Ә бәлки, биек тау башында шоңкарларның каң-каң итеп канат кагыну җиледер? 7) Ә юк, бу җыр табигать бүләге генәтүгел, аңарда татар халкының гасырлар буе йөрәгендә кайнап, үсеп, җыелып, сакланып килгән тетрәндергеч моңы яңгырый. 8) Җырны мин табигать хозурлыгында йөреп түгел, гадәти бүлмәмдә тыңлыйм. 9) Җыр агыла да агыла. 10) Шулай инде, борынгыдан килгән гадәт: сөйгән ярын җуя да татар үзәкләрне өзәрлек көй чыгара, газиз туганнарыннан, әти-әнисеннән аерыла да тагын моңланып гомер итә, бердәнбер илкәен дә ничәмә мәртәбәләр кулдан ычкындырган шул ук татар ич. 11) Бу хәлдә моңлану масштаблы, <…> тирән, ярсулы. 12) Бүгенге көндә дәүләтчелек төсмерләре булган Татарстаныбыз киләчәге өчен дә борчылып, уйланып, моңланып яши татар баласы. 13) Бу яшәүне хәтта замана чуарлыклары, иләс-миләслекләре дә үзгәртә алмый… алмас! 14) Чөнки татарны татар итеп тотучы алтын баганаларыбызның берсе, татар тормышының төп байлыкларыннан берсе булган классик халык җырларыбыз бар. 15) Безнең борынгы җырларыбызның тарихын да бераз чамалап була кебек. 16) Бик күп төркиләрне дә үзләренең яулап алу уенында катнаштырып алып килгән монгол ханнары безнең җирлектә тирмәләрен корып җибәргәч, җырчылары да шунда ук урнашкан дип уйларга кирәктер. 17) Аларның җырлары-көйләре Кытай җирендә өч йөз ел буе династия тоткан сөн төркиләре алып чыккан аһәңнәр булган бугай. 18) Бу көйләр гадәти көнкүреш җырлары да, героик әсәрләр дә булырга мөмкин. 19) Ә менә безнең халыкның тормышы трагик вакыйгаларга баеган саен, шул көләргә өр-яңа эчтәлек — сүзләр салына башлаган. 20) Әле хәтта без дә күпме көйләрнең сүзләре алмашыну шаһитлары булып яшибез. 21) Музыка белгечләре фикеренчә, көйләребез шактый ук күтәренке рухтагы яңгырашта булган, имеш… 25) Буласы булган, әмма татар җыр сәнгатен «Урман», «Озату», «Уел», «Олы юлның тузаны», «Тәфтиләү», «Шахта» һәм башкалардан тыш күз алдына да китереп булмый. 23) Тирән драматик, еш кына трагик лиризм белән сугарылган җыр-җәүһәрләребезнең ничә гасырлар буе халкыбызның күңелен агартып, чистартып-пакьләндереп, рухландырып, киләчәккә өмет уятып яңгырауларыннан тыш, тагын бер мактауга лаек сыйфаты бар дип хисаплыйбыз. 24) Эш шунда ки, әйтик, Аурупа илләрендә опера сәнгате алга киткән. 25) Опера уңышлы булсын өчен, бик тә матур аһәңле көй — ария кирәк. 26) Йөрәкләрне айкап чыгучы, күңелләрне хушландыручы, искиткеч моңлы да, югары зәвыкка да ия булган «Гөлҗамал», «Сибелә чәчәк», «Каз канаты», «Зиләйлүк», «Асылъяр», «Галиябану» һәм башка шундый бик күп классик җырларыбыз теләсә нинди операларны бизәп торырлык. 27) Бу җырлар татар тормышында әйтеп бетергесез драматик, трагик хәлләрнең кайтавазы булып дөньяга килүен исбатлап торасы юктыр да. 28) Болар — безнең классик әсәрләр. 29) Алар — безнең операбыз да, симфониябез дә. (Б.Рәхимова)

1.1. 11 нче җөмләдә <…> тамгасы урынына нинди тыныш билгесе куела?

________________________________________________________

Игътибар: җавапны сүз белән языгыз.

1.2. Тиңдәш кисәкләргә бәйле куелган өтернең санын языгыз.

Бу көйләр гадәти көнкүреш җырлары да, (1) героик әсәрләр дә булырга мөмкин. Ә менә безнең халыкның тормышы трагик вакыйгаларга баеган саен, (2) шул көләргә өр-яңа эчтәлек — сүзләр салына башлаган.

____________

Игътибар җавапны цифр белән күрсәтегез.